Çin’deki Halk Meclisleri (Sovyet) Siyasi Sistemi ve Seçim Sistemi

Çin’de kaç kademe Halk Kongresi vardır?

Cemre Alagöz

Çin Halk Cumhuriyeti’nde aşağıdan yukarıya beş düzeyde halk kongresi bulunmaktadır. Halk Kongre’lerinin seçim yasasının 2. Maddesi tam olarak şöyle: Merkezi Ulusal Halk Kongresi’ne ve her düzeydeki yerel halk kongrelerine halk vekilleri seçimleri, Çin Komünist Partisi’nin önderliğine, demokrasinin tam olarak uygulanması ilkesine ve yasalara sıkı sıkıya uyulması ilkesine bağlı kalacaktır. 

Halk Kongrelerinin 5 Kademesi

1) Ulusal Halk Kongresi

2) 23 Eyaletlerin ve Doğrudan merkezi hükümete bağlı illerin (Pekin, Şangay, Tienjin ve Çonking) artı azınlık milliyet özerk bölgelerinin halk kongreleri

3) İlçeler ve azınlık milliyet özerk vilayet (perfecture) olarak tanımlanmış şehirlerin halk kongreleri

4) İlçelerin, ilçe olarak bölünmemiş şehirlerin ve belediye bölgelerinin ve özerk ileçelerin halk kongreleri (county)

5) Beldelerin ve azınlık milliyetlerin beldelerinin halk kongreleri (township)

Bu kongreler 5 yıllık çalışma dönemi içinde seçtikleri daimi komiteler önderliğinde belirli düzenli aralıklarla toplanmakta ve uygulamaya dönük kararlar almakta ve yereldeki siyasi ve toplumsal yaşamla ilgili çeşitli yasalar çıkarmaktadırlar.

Bu halk vekilleri kapitalist ülkelerdeki gibi profesyonel politikacılar değildir. 

Doğrudan Oyla Seçilen Halk Kongreleri Vekilleri 

Çin’de uygulanan halk kongreleri siyasi sistemi, aşağıdan yukarı 5 kademeden oluşuyor ve seçimler aşağıdan yukarı doğru ilerliyor. En alt düzeydeki Belde Halk Kongreleri doğrudan seçim yoluyla halk tarafından 5 yıllığına seçiliyor. 

Dolaylı Yoldan Seçilen Halk Kongreleri

Dördüncü ve beşinci kademenin üstündeki Halk Kongrelerine seçilen halk vekilleri  bir alt halk kongresindeki halk vekilleri tarafından çok adaylı seçim sistemi ile seçiliyor. Bunlar Pekin’deki Ulusal Halk  Kongresi, Eyaletlerdeki halk kongreleri ve Kentlerdeki Halk Kongreleri… Bu anlamda 3. 4. ve en üstteki 5. kademedeki halk vekilleri doğrudan halk tarafından seçilmiş olmuyor. Azınlık milliyetten gelen halk vekillerinin seçilmesi için pozitif ayrımcılık uygulanıyor.

Adaylar, Çin Komünist partisi ve diğer 8 parti tarafından, kitle örgütleri tarafından veya 10 kişinin önerisiyle veya önerilebiliyor. Adaylara ve seçilenlere itiraz edilebiliyor ve bu kişiler geri çektirilebiliyor. Bu işlemle ilgili detaylı prosedürler belirlenmiş durumda. 1949 yılından bu yana genel olarak bu sistem uygulanıyor.

Ordu ve polis mensupları ayrı bir eyalet gibi görülüyor, onlar için özel bir seçim yasası var. Örneğin bu kesim kendi içinden yaptığı seçimlere göre Pekin’deki ulusal düzeydeki halk Kongre’sine 278 halk vekili gönderiyor, bu vekiller ulusal düzeydeki halk Kongre’sindeki toplam halk vekili sayısının (toplam 2950 halk vekili) %9,5’ini oluşturuyor.  

Halk Kongreleri sistemi Çin’deki 4 siyasi sistemden biridir. Bu sistem Sovyetler Birliği’nde Sovyet sistemi olarak uygulanmıştı.

İkincisi, ÇKP dışındaki diğer partilerin ve partisiz bireylerin danışmacı demokrasi sistemi (sadece üçte bir vekil sayısı Komünist partililerden oluşuyor). Bunlara Halk Politik Danışma Konferansı Meclisleri adı veriliyor.

Üçüncüsü, azınlık milliyetlerin özerk bölgeleri sistemidir.

Dördüncüsü de doğrudan taban demokrasisi sistemi, işyeri konseyleri, mahalle ve semt konseyleri, köy konseyleridir.

Çin Halkı Politik Danışma Konferansı Meclisleri

Bu meclisler ÇKP’nin birleşik cephe teori ve pratiğinin ürünleri olan Meclislerdir. Bu yolla ÇKP komünist olmayan siyasi ve toplumsal güçleri siyasi iktidar sürecine katmaya çalışır. Fakat anayasaya göre bu meclisler devlet iktidarı organları değil siyasi sanışma organları olarak tanımlanmıştır.

Bu meclislere komünist olmayan diğer 8 siyasi parti, ve partisiz saygın şahsiyetler, ve halk kitle örgütleri (Çin Komünist Gençlik Birliği, Sendikalar, Kadın Federasyonu) ; dini cemaatler, azınlık milliyetler ve yurtdışında yaşayan Çinlilerin temsilicileri seçilir.

Meclis’in yaklaşık üçte biri komünist temsilcilerden oluşur ve kalan üçte iki komünist olmayan kesimlerden gelir.

Bu meclisler de 4 kademelidir. Pekin’deki  Ulusal düzeydeki Halk Politik Danışma Konferansı Meclisi, ikincisi eyaletler düzeyindeki Politik Danışma Konferansı Meclisleri, Kentler düzeyindeki Politik Danışma Konferansı Meclisleri ve dördüncüsü ilçe düzeyindeki Politik Danışma Konferansı Meclisleri

Seçim Kurulları

Halk Kongrelerinin seçim prosedürlerini yönlendiren ve düzenleyen her kademedeki seçim kurulları işlevleri hükümet/devlet organları tarafından değil seçilmiş insanlardan oluşuyor; halk vekilliğine adaylığını koyan kişiler bu kurulların üyesi olamıyor.

Örneğin, eyalet düzeyindeki halk kongresinin seçilmiş daimi komitesi, kendi eyaletindeki bir alt düzeydeki kent düzeyindeki halk kongrelerinin seçimlerinin seçim kurullarını atıyor.

Parti Önderliği İlkesinin Uygulanması

Her kademedeki halk kongresi seçimlerinde o kademenin en yüksek parti organı seçim sürecinde yumuşak önderlik görevlerini üstleniyor, diğer deyişle demokrasi ve merkeziyetçilik ilkesinin tam olarak işlemesi ve seçim yasasının tam olarak uygulanmasında önderlik ediyor. (Örneğin, seçime kayırma, para ve mevkinin karışmaması, adaylara halkın yaptığı itirazların düzgün ele alınması v.b.)

Tabii ki bu işlevler temel olarak seçim kurullarının sorumluluğunda fakat parti de onları teşvik ediyor…

Herhangi bir kademedeki halk Kongresine seçilecek vekil sayısı her seçimden önce seçim yasasında belirtilen net tanımlanmış ilkelere göre yeniden belirleniyor.

Örneğin Pekin ve civar bölgesi eyalet meclisi önümüzdeki 2023 yılı seçimlerde merkezi Ulusal Halk Kongresi 40 vekil seçip gönderecek, Sincan-Uygur Özerk bölgesi 56 vekil gönderecek. Vekillerin seçiminde rekabet ilkesi uygulandığı için seçilecek milletvekili sayısının en az 1.5, en fazla 3 katı arasında aday gösterilmesi şartı var. Vekil seçimlerinde halk kesimlerinin dağılımı işçi, köylü, aydın, kadın gibi teşvik edilen fakat belirli bir oran da verilmeyen, 70 yıl içindeki uygulamadan gelen ilkeler var.

İşçiler Köylüler ve Aydınlardan Halk Vekilleri

Örneğin seçim yasasının 7. maddesi şöyle yazıyor: Ulusal Halk Kongresi ve her düzeydeki yerel ve eyalet düzeyindeki halk kongrelerinin halk vekilleri olabildiğince kapsamlı ve geniş bir şekilde temsil edilmeli ve özellikle işçilerin, köylülerin ve aydınların temsilcileri olmak üzere uygun sayıda taban düzeyinde halk unsurlarından halk vekilini içermelidir; uygun sayıda kadın milletvekili olmalı ve kadın milletvekillerinin oranı kademeli olarak artırılmalıdır. 

Ulusal Halk Kongresi ve çok sayıda denizaşırı ülkelerden ülkeye dönen Çinlinin bulunduğu bölgelerdeki yerel halk kongrelerinde uygun sayıda denizaşırı ülkeden dönen Çinli halk vekili bulunmalıdır. 

Çin Halk Cumhuriyeti’nin Dört Siyasi Sistemi

Çin’deki siyasal sistem halk demokrasisi veya halkın demokratik diktatörlüğü (proletarya diktatörlüğünün bir biçimi) toplam 4 alt siyasi sistemden oluşur: Birincisi, 5 düzeyde halk kongreleri sistemi ve onların denetlediği 5 düzeyli hükümet organları sistemidir. En üst meclis Pekin’deki merkezi halk kongresidir ve onun denetlediği bir merkezi hükümet bulunur: Devlet Konseyi, batıda Hükümet veya Bakanlar Kurulu denilen organdır, Çin’de merkezi hükümet organı olarak anılır. Tüm meclislerde halkın seçtiği partili ve partisiz halk vekilleri işlev görürler. Ve profesyonel politikacı anlamında maaşlı kişiler değildirler.

İkincisi, müzakereci sosyalist demokrasi organları olarak birleşik cephe meclisleri, bu meclislere Çin Halkının Siyasi Konferansı adı verilir. Bu meclislerde 1/3 oranında komünist partililer, 1/3 oranında diğer 8 partinin seçilmiş vekilleri ve 1/3 oranında partisiz şahsiyeler ve kitle örgütleri temsilcileri işlev görür. Çin’deki 20 ye yakın kitle örgütü Birleşik Cephe vizyonu ile örgütlenmiştir, bunlar Partili ve partisiz halkın katıldığı ve yönettiği birleşik cephe örgütleridir. Bunların en önemlileri, İşçi Sendikaları, Kadın Federasyonu, Çin Gençlik Birliği, Ticaret ve Sanayi Odaları ve Öğretmenler kitle örgütleridir.  Birleşik cephe meclisleri 4 kademelidir: Pekin’deki meclis, eyalet meclisleri, il meclisleri ve ilçe meclisleri.

Çin’deki bu meclisler genellikle yılda bir kez 7-8 gün süren toplantılar yaparlar. Her mecliste bu toplantıları ve bu organların seçimlerini düzenleyen, koordine eden ve hazırlayan bir Daimi Komite organı ve onun sekreteryası bulunur.

Üçüncüsü, azınlık milliyetlerin hakim oldukları özerk bölgeler meclisleri ve hükümetleri. Bu bölgelerdeki meclisler ve hükümetler ezici bir çoğunlukla yerel azınlık milliyetlerden oluşur ve yerinden yönetim ilkesini uygularlar. Bunlar başlıca Tibet (Çince Xizang) ; İç Moğolistan; Şincan Uygur özerk bölgeleridir. Bunlar dışında azınlık milliyetlerin çoğunluk oldukları yerlerde il, ilçe ve belde düzeyinde  50 civarında özerk bölge bulunur.  

Dördüncüsü, Taban demokrasisi veya doğrudan demokrasi siyasal sistemidir. Bu meclislerde Üç farklı doğrudan demokrasi organı vardır. Köylerde köy meclisleri, işyerlerinde işçi ve çalışanların meclisleri; mahalle ve semtlerdeki meclisler ve komiteler.