Afrika’nın İlerici Ülkeleri ile İyi İlişkiler Daha İleri Düzeyde Devam Ediyor
Mozambik, Angola, Botswana, Çin, Vietnam, Küba, Rusya Hegemonyacılığa Karşı İşbirliği İçinde
Katkıda bulunan: Timur Kaplan
Giriş: Küba, Çin, Vietnam Sovyetler Birliği, Eski Sosyalist Kamp Ülkeleri Afrika’nın Kurtuluş savaşlarına büyük destek verdiler. Ekonomik kalkınma ve teknolojik gelişmeye, sağlık ve toplumsal gelişmeye katkılar artarak devam ediyor. Rusya, Sovyet mirasını devralarak Afrika’ya her alanda destek vermeye devam ediyor. Bu yazı bazı eksiklere karşın bu konuda parçalı bir fikir verebilir.
Mozambik ile İlişkiler:
Mozambik, yüzölçümü olarak Türkiye’den biraz büyük olan, 31 Milyon nüfuslu, Afrika kıtasının güneydoğusunda okyanus kıyısında yer alan bir ülke.
Çin-Mozambik ilişkileri, Çin’in Mozambik’in Marksist yönelimli FRELIMO (Liberation Front of Mozambique) partisinin Portekiz sömürgeciliğine karşı mücadelesini desteklemeye başladığı 1960’lara kadar uzanıyor. Bu parti anti-emperyalist, anti-sömürgeci demokratik sosyalist bir partidir. Güçlü kitle desteği vardır. Mozambik 134 ülkenin üye olduğu, G77+Çin bağlantısızlar hareketinin üyesidir.
Çin ile Diplomatik ilişkiler, Mozambik’in Portekiz’den bağımsızlığını kazanmasından kısa bir süre sonra, 25 Haziran 1975’te resmen kuruldu. Kasım 2006’da Mozambik, Çin’in resmi turizm zziyaret ülkeleri listesine eklenen 13. Afrika ülkesi oldu. Bu ülkenin Rusya, Küba, Vietnam ile de çok iyi ilişkileri bulunuyor.
Çin Halk Cumhuriyeti Devlet Başkanı Hu Jintao, Şubat 2007’de Mozambik’e resmi bir ziyaret gerçekleştirdi ve bu ziyaret sırasında kendisi ve Mozambik Devlet Başkanı Armando Guebuza, ekonomi, teknoloji, tarım, eğitim ve spor alanlarında daha fazla işbirliği sözü verdi. Şanghay ve başkent Maputo kardeş şehir ilişkisini paylaşıyor.
Haziran 2020’de Mozambik, Birleşmiş Milletler’de sosyalist Çin’in Hong Kong Demokratikleşme ve ulusal güvenlik yasasını destekleyen 53 ülkeden biriydi.
Çin, ağırlıklı olarak Mozambik’ten tarım ve balıkçılık ürünleri ithal ediyor, ancak çok az hammadde ithal ederken, mamul mal ve makine ihraç ediyor. 2004 ile 2006 arasında, ikili ticaretin değeri üç katına çıkarak 70 milyon ABD Dolarından 210 milyon ABD Dolarına çıkarak Çin’i Mozambik’in Güney Afrika ve Portekiz’in ardından en büyük üç ticaret ortağından biri haline getirdi.
Çin ayrıca Mozambik’in inşaat sektöründe giderek daha önemli bir oyuncu haline geldi; Mozambik’in yeni yol inşaatının üçte birinden fazlası artık Çinli müteahhitler tarafından gerçekleştiriliyor. Diğer ülkelerdeki müteahhitler, yüksek maliyetler nedeniyle işlerini kaybediyor, Çinli müteahhitlerin yerel halka beceri veya teknoloji transferi için hiçbir çaba göstermediğinden ve yerel veya bölgesel işçi taşeronlarından faydalanmadıklarından, bunun yerine kendi çalışanlarını ithal etmeyi tercih ettiğinden şikayet ediyorlar. Bununla birlikte, Çin tarafından işletilen inşaat şantiyeleri daha iyi organize edilmiştir ve çok daha düşük bir hırsızlık oranına sahiptir. 2012’nin ilk 10 ayında, karşılıklı ticaretin değeri 1,1 milyar ABD dolarıydı ve Mozambik, Çin’in 23. en büyük ticaret ortağıydı.
Çin, ticaretin yanı sıra Mozambik’e de kalkınma yardımı sağlamaya başladı. Çin İhracat-İthalat Bankası Mozambik’e altyapı inşaatı için ekonomik yumuşak krediler verdi, örneğin 2006’da 60 milyon ABD Doları sağladı. Borç affı: 2001’de 22 milyon ABD Doları ve 2007’de 30 milyon ABD Dolarını affederek ülkenin Çin’e olan borcunun büyük bir bölümünü iki kez iptal etti. Çinliler Ulusal parlamento binası ve ulusal stadyum gibi bir dizi hükümet binasını ve kamu tesisini ücretsiz olarak inşa ettiler. Yardım Data verilerine göre, 2000’den 2012’ye kadar çeşitli basında çıkan haberlerle Mozambik’e katkıda bulunan yaklaşık 52 Çin resmi kalkınma finansmanı projesi belirlendi.
ANGOLA’DA DURUM: Küba ve Çin
Angola’nın sömürge statüsünden kurtuluşunda Küba, Sovyetler ve Çin’in nüyük katkısı oldu.
Angola ve Küba mükemmel siyasi ve diplomatik ilişkilere sahiptir. Küba ve Angola, ilaç ve biyo-teknoloji de dâhil olmak üzere her iki ülke ekonomisi için stratejik olan birçok sektörde bağlantılarını sürdürmekte ve eğitim, tarım ve kültür alanlarındaki anlaşmaları teşvik etmektedir.
Havana ve Angola şu anda Mariel Özel Kalkınma Bölgesi ile Angola’daki Özel Ekonomik Bölge arasındaki bağlantıları geliştirmeye odaklanmaktadır.
2021 itibariyle Angola, Çin’in Afrika’daki üçüncü büyük ticaret ortağıdır. çin angola ilişkileri çin den aldığı kalkınma kredilerini dünya piyasasındaki o günkü yani önceden belirlenmiş taksit programındaki tarihteki petrol fiyatları üzerinden geri ödüyor. Angola’da petrol işi devlet sermayesinin tekelinde..
Angola’nın 1960’larda ve 1970’lerde Portekiz’e karşı ulusal kurtuluş hareketi sırasında Çin, Angola’daki milli kurtuluş hareketlerine yardım sağladı. Çin, MPLA’yı destekledi, ancak daha sonra Çin-Sovyet çatışması nedeniyle FNLA ve UNITA örgütlerini da desteklemeye başladı.
Çin’in Sovyetler Birliği ile ilişkisi bozulurken, MPLA’nın Sovyetler Birliği ile ilişkisi güçlendi ve Çin MPLA’dan desteğini çekti.
1974’te Çin, FNLA’ya silah ve eğitmenlerin yanı sıra UNITA’ya silah sağladı. Portekiz’deki sömürgecinin Angola’daki etkisini fiilen sona erdiren Karanfil Devrimi’nden sonra Çin, Angola’nın üç kurtuluş hareketini “dış güçlerin müdahalesine karşı” uyardı.
Angola 1975’te iç savaşa girdiğinde, Çin FNLA ve UNITA’yı desteklemeye devam etti, ancak MPLA güç kazandıkça desteğini geri çekildi.
Angola’nın bağımsızlığını takiben, Çin, 1970’ler boyunca yeni MPLA hükümetiyle ilişkilerini normalleştirmek için çok çaba sarf etti, çünkü MPLA’yı destekleyen Sovyetler Birliği ile olan çelişkiler hala yüksekti. Ancak 1982’de Çin Halk Cumhuriyeti, Angola hükümetine verdiği desteği ve ilişkileri normalleştirme arzusunu açıkladı. Angola Halk Cumhuriyeti, 1983 yılında Çin Halk Cumhuriyeti ile resmen ilişki kurdu.
Çin Başbakanı Wen Jiabao, Haziran 2006’da Angola’yı ziyaret ederek, petrol karşılığında altyapı iyileştirmeleri için 9 milyar ABD Doları kredi teklif etti. ÇHC, 2002’de iç savaşın sona ermesinden bu yana Angola’ya büyük yatırımlar yaptı.
Angola Halk Cumhuriyeti ilk olarak Haziran 1984’te Çin ile resmi ticari ilişkiler kurdu. Bunu 1984 ve 1985’te Angola’ya Angola limanları için Çin’den bir ekipman bağışı da dahil olmak üzere yardım paketleri izledi.
Angola’ya Çin Kalkınma Finansmanı
Angola, Angola İç Savaşı’nın sona ermesinden sonra, 2002 yılında Çin’den kalkınma desteği istedi. Angola, 2001 yılında yardım için başlangıçta Uluslararası Para Fonu’na (IMF) başvurmuştu, ancak IMF’nin yardım parasına koyduğu politik koşulları kabul etmek istemiyordu.
2000 yılındaki ilk Çin-Afrika İşbirliği Forumu konferansından bu yana Pekin, Angola’da 465 milyon dolarlık kalkınma projesi tamamladı. Krediler 2009 yılı dolar kuru olarak sabitlendi. Buna, Luanda demiryolunun rehabilitasyonu ve Quifangondo ile Mabubas arasında 45 km’lik bir elektrik dağıtım hattının inşası için Exim Bank of China’dan alınan 90 milyon dolarlık kredi de dahildir. Angola ayrıca Çin Exim bankasından ülkenin altyapısını onarması için 1 milyar dolarlık petrolle geri ödeme kredisi aldı.
2000 ve 2014 yılları arasında Çin, çoğunlukla petrolle geri ödeme şeklinde Angola’ya 21.2 milyar Dolar borç verdi. Başka bir tahmine göre, Angola’daki Çin yatırım miktarının 2005’ten 2020’ye kadar 24,7 milyar ABD doları olduğunu belirtiliyor.
Petrol Endüstrisi ve Altyapı Desteği
2000’lerin başından bu yana, Angola sürekli olarak Çin için önemli bir petrol üreticisi olmaya devam etti. 2006’da Angola, kısa bir süre için Suudi Arabistan’ı geçerek Çin’in en büyük petrol tedarikçisi oldu.
2020 itibariyle Angola, Çin’e petrol ithalatının beşinci en büyük sağlayıcısıdır.
Çin, Angola’ya verdiği finansal kredinin bir parçası olarak, Angola’nın devlete ait petrol şirketi Sonangol’dan elde ettiği petrol satışlarından elde edilen gelirlerle geri ödenmesi garanti edilen, ülkeye petrol destekli krediler verdi.
Bu krediler öncelikle Angola’da altyapı geliştirme için kullanıldı ve bir anlaşma, altyapıyı inşa etmek için kullanılan hizmetlerin %70’inin Çin’den alınmasını şart koşuyordu.
2010 itibariyle, Angola’da dört yüzden fazla devlet ve özel Çinli şirket faaliyet gösteriyor. Çin’in petrol destekli kredileriyle finanse edilen bu altyapı projeleri, Angola ekonomisinin bazı yerel sektörlerinde yatırım ve büyümeyi tetikledi. 2010’larda iç pazar büyürken, Angola hükümeti, ülke içindeki ekonomik büyümeyi daha da artırmak için yerel tarım ve yiyecek ve içecek üretim endüstrilerini korumaya başladı. 2016 itibariyle, tahminen 53.000 Çinli vatandaş Angola’da yaşıyor ve çalışıyor; diğer tahminler 100.000 ila 250.000 kişi aralığındadır.
Botsvana-Küba İlişkileri
Botswana Sağlık bakanına göre:
Botswana Eğitim ve Beceri Geliştirme, orta öğretim okulları ve öğretmen eğitim kolejlerine öğretmen sağlanması yoluyla 35 yıldır Küba’nın teknik yardımından faydalanmaktadır. 20’den fazla Batswana öğrencisi Küba’da beden eğitimi, bilgisayar mühendisliği, spor ve veterinerlik gibi alanlarda eğitim görmektedir. Botsvana kültürel gelişim ve sahne sanatları alanında öğretmen ve öğrencilerin kapasitelerinin arttırılması için daha fazla teknik yardım alacak.
İki ülke geçtiğimiz Ağustos ayında sağlık alanındaki İşbirliği Anlaşmalarını yeniledi. Küba, Botsvana’daki doktor sayısını 71’den 102’ye çıkardı. Botswana Sağlık bakanı, işbirliği alanlarının listesinin uzun ve geniş olduğunu belirterek, bunu sürdürmek ve daha da genişletmek niyetinde olduklarını sözlerine ekledi. Devrime sahip çıkmak Kübalılar için olduğu kadar Batswana, Afrikalılar ve hatta Afrika Diasporası için de çpk önemli. Küba’nın Botsvana Büyükelçisi Juan Carlos Arencibi Corrales ise Botsvana ile Küba arasındaki ilişkilerin gelişmeye devam etmesini umduğunu söyledi. Corrales, ülkesinin Botsvana’ya gereken her yerde yardımcı olmaya devam edeceğini de sözlerine ekledi.
Botsvana – Çin Halk Cumhuriyeti İlişkileri
İlişkiler ilk olarak 6 Ocak 1975’te kuruldu. 2010 yılında, ilişkilerin resmiyete kavuşmasının 35. yıldönümünde, iki devlet arasındaki ilişkilerin “güçlü” ve hızla büyüdüğü ilan edildi. Çin’deki 2008 Siçuan depreminin ardından, Botsvana hükümeti bir milyon pula nakit yardım bağışladı. 2008’de Botsvana ve Çin arasındaki ticaret 360 milyon ABD Dolara ulaştı ve Botsvana ilk kez Çin ile ticaret fazlası verdi.
Şubat 2009’da Çin-Botsvana, dünyanın diğer büyük ekonomilerinde azalan talep karşısında Çin devreye girdi. Çin’in artan elmas talebi Botsvana’dan sağlanacaktı. Çin-Botsvana önemli elmas endüstrisinde ekonomik ilişkilerini daha da genişletti.
Çin ve Botsvana 1991 yılında Kültürel İşbirliği Anlaşmasını imzaladılar ve Botsvana Çinli turistlerin turizm ziyaret hedeflerinden biri oldu. Dış işleri Bakanı Wang Yi’nin Botswana ziyareti sırasında İpek Yolu ön işbirliği projesinin bugün imzalanmasının ardından Botsvana, Kuşak ve Yol Girişimi’ne katılan 46. Afrika ülkesi oldu. Eski başkandan farklı olarak, şimdi Botsvana Devlet Başkanı Masisi, Botsvana-Çin ilişkisine yeni bir ivme kazandırıyor.
Çin Borçları Sildi
Çin hükümeti, Botsvana’ya hibeler, faizsiz krediler ve düşük faizli krediler dahil olmak üzere ekonomik yardım sağladı…. 2000 yılındaki ilk Çin Afrika İşbirliği Forumu’ndan bu yana, Çin hükümeti Botsvana’ya 129 milyon dolarlık kalkınma finansmanı sağladı. Bu toplamın sadece 52 milyon doları Resmi Kalkınma Yardımı için Avrupa-ABD kriterlerine giriyor.
Çin Exim Bankası, Lethlhakeng-Kang yol projesini finanse etmek için Botswana’ya eksik kalan finansmanın geri kalanını sağladı. Çin, Kazungula Köprüsü üzerinden Zambiya’ya bağlanacak olan Mosetse-Kazungula demiryolu projesinin yapımını finanse etmek için kredi verdi. Eylül 2018’de Çin, Botsvana’nın 80 milyon pula değerindeki borcunu iptal etti. Çin, Botsvana genelinde bir dizi inşaat projesini finanse etti. Ocak 2010’da bu projeler arasında demiryolu ve yollar, sağlık tesisleri ve düşük maliyetli konut projeleri yer aldı.