Güney Afrika Cumhuriyeti’nde Yapılacak Zirvesinin Ardından Afrika kıtası, BRICS+ Ekonomik Blokunun Odak Noktası Olacak

Son BRICS+ Toplantısına 19 Afrika Ülkesi Katıldı 

Rus Uzmanların Gözünden BRICS+ Ekonomik Blokunun Geleceği

4 Eylül 2023

Çeviren  Ferdi Bekir

Yazan: Andrey Maslov, HSE Üniversitesi Afrika Çalışmaları Merkezi Direktörü ve HSE Üniversitesi Afrika Çalışmaları Merkezi Araştırma Görevlisi Daria Sukhova

BRICS+ Ekonomik Blokunun politika yapıcıları geleneksel olarak her beş yılda bir Güney Afrika’da düzenlenen zirvede dikkatlerini Afrika meselelerine çeviriyor.

Geçen ayki toplantı da bir istisna değildi ve önceki yıllarla karşılaştırıldığında çok daha büyük bir ölçekteydi. İlk kez kıtanın tüm liderlerine davetiye gönderildi ve neredeyse herkes yanıt verdi. Johannesburg’daki etkinliğe 19 Afrika ülkesinin lideri katıldı; on tanesi başkan yardımcıları ve başbakanlar tarafından, diğer on tanesi ise dışişleri bakanları, ekonomi bakanları ve maliye bakanları tarafından temsil edildi.

Zirvenin BRICS için bir dönüm noktası haline geldiği göz önüne alındığında, bu zirvenin büyük olasılıkla bu ekonomik blokun beş kurucusunun geleneksel formattaki son toplantısı olduğu göz önüne alındığında. 1 Ocak 2024’te altı ülke daha tam üye olarak katılacak: BAE, Suudi Arabistan, Mısır, Etiyopya, Arjantin ve İran.

Sonuç olarak dünyanın sosyo-ekonomik açıdan en hızlı büyüyen kıtası Afrika, BRICS’te yalnızca bir ülke tarafından değil üç ülke tarafından temsil edilecek. Mısır’a – ve özellikle Etiyopya’ya – davet çoğu gözlemci için sürpriz oldu, ancak Afrika’nın gelişmesinin ve BRICS’in kıtadaki çalışmasının grubun gündeminin önemli ve kalıcı bir parçası haline geleceğini rahatlıkla söyleyebiliriz.

Bu bağlamda, 2024 yazında Kazan’da gerçekleştirilecek bir sonraki zirvenin ev sahibi olarak Rusya’ya özel bir sorumluluk düşüyor.

BRICS+ ve  Afrika Dayanışması

BRICS’in Etiyopya ve Mısır’a yayılması, örgütün zirvelerinin Afrika’da daha sık yapılması ve örgütün faaliyetlerinin kıtaya daha fazla yayılması anlamına geliyor.

BRICS himayesinde lojistik, enerji ve finans alanlarında birçok girişim zaten duyuruldu. Hepsinin ölçeği farklıdır ve başarı açısından farklılık göstermiştir. Birçoğu Afrika’nın çıkarlarını etkiliyor ancak şu ana kadar Güney Afrika dışında hiçbir proje hayata geçirilmedi. BRICS’in Yeni Kalkınma Bankası (NDB) bu programların finansmanında önemli bir rol oynayabilir. BRICS’in Afrika’daki varlığı şu anda Yeni Kalkınma Bankası’nin Afrika Şubesi ile sınırlıdır, bu şube yalnızca Güney Afrika’daki projeleri finanse etmektedir.

Yeni Kalkınma Bankası, 2016 yılından bu yana Güney Afrika’da ulaşım altyapısını, su tedarik sistemlerini ve enerji sektörünü geliştirmeyi amaçlayan 14 projenin yanı sıra çevrenin korunması ve COVID-19’dan çıkış ile ilgili projeleri destekledi. Kendi toprakları dışındaki tek proje olan Lesoto Yaylaları Su Projesi, Aşama II, aynı zamanda Güney Afrika’yı da ilgilendiriyor, çünkü Güney Afrika’ya su sağlanmasıyla ilgileniyor.

Bu işlerin çoğu, proje maliyetinin tamamını veya yarısına kadarını destekleyen krediler yoluyla uygulanmaktadır. Bazı projeler aynı zamanda Dünya Bankası ve Afrika Kalkınma Bankası’ndan da fon almaktadır.

Açıkçası, Yeni Kalkınma Bankası’nın faaliyetleri coğrafi olarak daha fazla çeşitlendirilmeli…  

Ortaklar, bir sonraki zirvede “BRICS ortağı” statüsünü elde etmek için özel kriterlerin geliştirileceği konusunda anlaştılar.

Birçok Afrika ülkesi, finansmana erişim, gıda güvenliği alanında yardım, kamu yönetiminin dijitalleştirilmesi, BRICS enerji platformu ve diğerleri gibi pratik avantajlarla gelirse bu statüyü elde etmekle ilgilenebilir. Yani “BRICS ortak ülkesi” statüsü, projelerin kuruluşun himayesinde hayata geçirilmesine olanak tanıyacak. İlgili her devlet yeni kalkınma fırsatlarına sahip olacak ve bu tür projelerin uygulanması için gerekli koşulları sağlamayı taahhüt edecektir.

Zirveye Kimler davet edildi

Güney Afrika Dışişleri Bakanı Naledi Pandor’a göre, aralarında Mısır, Etiyopya, Senegal, Nijerya, Cezayir ve Fas’ın da bulunduğu 23 ülke BRICS için katılım başvurusunda bulundu. Ancak Fas Dışişleri Bakanlığı Güney Afrika’nın açıklamasını yalanladı ve Fas yetkilileri zirve etkinliklerine katılmadı. Bunun nedenlerinden biri tartışmalı bir bölge olan Batı Sahra’dan ayrılıkçı temsilcilerin varlığıydı.

RUSYA’NIN YAKIN DOSTLARI

Etiyopya ve Mısır’ın yanı sıra Güney Afrika da Moskova’nın uzun süredir devam eden ve güvenilir ortaklarıdır.

Ancak bu ülkelerin birbirleriyle ilişkileri zor. Bu öncelikle Etiyopya’nın Nil Nehri’nin bir bölümünde inşa ettiği ve Mısır’ın su kaynağına tehdit olarak gördüğü GERD barajı konusunda uzun süredir devam eden çatışmayla ilgili.

BRICS platformu her iki tarafın da Batı’nın müdahalesi olmadan uluslararası düzeyde müzakere yapmasına ve anlaşmasına olanak tanıyabilir.

Bu aynı zamanda konunun siyasi boyutunu büyütmeden ülkelerin ekonomi alanında ortak zemin bulmasına da yardımcı olacaktır. Bu arada BRICS için bu, çeşitli anlaşmazlıklarla karşı karşıya kalsalar bile katılımcılar arasında ekonomik bağlar kurmaya yönelik mekanizmalar geliştirmek için iyi bir fırsat olacak.

Zirvenin başlangıcında Mısır, Afrika kıtasındaki en ağır borçlu ülkelerden biri olmaya devam etmesine rağmen BRICS Yeni Kalkınma Bankası’nın ortağı olmuştu. Mısır’in dış borç hacmi 163 milyar doları buluyor ve Mısır parası sürekli değer kaybediyor. Bu nedenle ticarette ve özellikle ithalatta alternatif para birimlerinin kullanılması ülke açısından öncelik taşıyor. Rusya, Mısır’ın en önemli tahıl tedarikçisi konumunda.

Mısır için ticaretini ruble, yuan, pound ve şimdi de BAE dirhemine dönüştürmek önümüzdeki yıllarda önemli bir görev olacak.

BRICS kapsamında Etiyopya da önemli bir ülke olacak

BRICS kapsamında Etiyopya da önemli bir ülke olacak.  Etiyopya, Afrika Birliği Örgütü’nün (OAU) kurucu ülkesidir ve Afrika Birliği’nin genel merkezine ev sahipliği yapıyor.

Üstelik Etiyopya, yaygın olarak Afrika’nın diplomatik başkenti olarak kabul ediliyor.

Ancak tıpkı Mısır örneğinde olduğu gibi dış borç sorunu (önemli bir kısmı Çin’e ait olmak üzere 28 milyar dolar) son yıllarda ülkenin kalkınmasını önemli ölçüde sekteye uğrattı. Etiyopya’nın borç yeniden yapılandırma süreci artık başlamış durumda ve Birleşik Arap Emirlikleri gibi yeni BRICS ortakları bu sürece sadece ikili bazda değil, Yeni Kalkınma Bankası ve gelecekte oluşturulacak diğer kurumlar katılabilecek.

Cezayir hükümeti de BRICS’e katılmak ve Yeni Kalkınma Bankası’nın hissedarı olmak için 1,5 milyar dolarlık başlangıç katkısı teklifinde bulundu. Bu yılın temmuz ayında Cezayir Devlet Başkanı Tebboune Rusya ve Çin’i ziyaret etti ve Cezayir tarafı “Çin tarafını Cezayir’in BRICS üyeliğine başvurmak için attığı adımlar konusunda bir kez daha bilgilendirdi”. Çin, Cezayir’in bu yöndeki olumlu tutumunu memnuniyetle karşıladı. Ancak Cezayir henüz BRICS için davet almadı. Hükümet değişikliği Arjantin’in adaylığını geri çekmesini sağlarsa, Rusya teorik olarak başka ülkelerle müzakerelere devam edebilir. Uzun süredir sadık bir dost olan Cezayir, fırsat penceresi açık kaldığı sürece BRICS’teki eski Fransız Frangı kullanan eski Fransız sömürge bölgesinin ideal bir temsilcisi olabilir.

BRICS ile Rusya Dayanışmasının Büyük Önemi

Güney Afrika’daki BRICS zirvesi hazırlıklarının önemli bir kısmını Temmuz ayında Rusya St. Petersburg’da (eski Leningrad) düzenlenen Rusya-Afrika Zirvesi’nde yapılan görüşmeler oluşturdu. Örneğin daha derin bir BRICS-Afrika ortaklığını teşvik etme hedefi Rusya St. Petersburg’da kesin hale geldi.  2024 BRICS etkinliğine ev sahipliği yapacak olan Rusya, ekonomik işbirliği araçlarının genişletilmesini teşvik etmeyi ve Afrika’nın yanı sıra üyeler arasında ilişkileri güçlendirmeye yönelik bir yapı kurmayı amaçlıyor.

Doların etkisinin zayıflatılması mücadelesi

Doların etkisinin zayıflatılması mücadelesinin önemli bir BRICS girişimi haline gelmesi Moskova için özellikle önemlidir; üstelik sadece ticaret konularında değil, aynı zamanda yatırım, bankacılık ve uluslararası rezervler açısından da. BRICS ülkeleri, gerçek altın rezervlerini birbirlerinin para birimlerinde biriktirmek ve finansal mesajların aktarımı için sistemlere bağlanmak da dahil olmak üzere bu konuda halihazırda pek çok şey yapıyor. Ancak hâlâ yapılması gereken çok şey var.

Zirvenin sonuç bildirgesine göre, maliye bakanlarına ve merkez bankası yöneticilerine, BRICS finans kurumlarının rolünü güçlendirecek şekilde ulusal para birimleri ve benzerleri cinsinden ticareti teşvik etme görevi verildi. Doların etkisinin zayıflatılması mücadelesi Afrikalılılara Batı hakimiyetindeki uluslararası borç verenlere bağımlılığın üstesinden gelmesine yardımcı olacak ve enerji yoksulluğuyla başa çıkmak ve gıda güvenliğini sağlamak için araçlar sağlayacak.

Petersburg’da Sürdürülebilir gıda tedarik zincirlerinin oluşturulmasının gerekliliği de belirtildi. Bu, hem Afrika hem de BRICS içerisinde başta Rusya olmak üzere temsil edilen ihracatçılar için hayati önem taşıyor.

BRICS’in Afrika’daki genişlemesi büyük ölçüde Moskova’ya bağlı

Yeni Kalkınma Bankası, Ukrayna yaptırımları nedeniyle Rusya’daki projeleri finanse etmeyi reddetti. Bu, özellikle Mısır’ın bankanın hissedarlarından biri haline gelmesi ve Etiyopya’nın da yakında benzer bir fırsata sahip olması nedeniyle, bankadaki paraların artık Afrika’ya gönderilebileceği anlamına geliyor. Ancak öncelikle Bankanın büyük hissedar olarak Rusya’nın çıkarları ve tavsiyelerinin dikkate alınması gerekiyor.

Bugün Rusya’nın BRICS kapsamındaki öncelikleri Uluslararası Kuzey-Güney Ulaştırma Koridoru ve lojistik ile diğer ulaştırma koridorlarının genel gelişimi gibi somut projelerdir. BRICS’in araştırma altyapısını desteklemek için bir güven fonu oluşturma planları da var.

https://www.rt.com/africa/582200-expanding-brics-summit-africa/