Çin’de ve Sosyalist Ülkelerde Neden Çalışma Saatleri Uzuyor: İş Kanunu Neden Çare Olmuyor
Çeviren: Ferdi Bekir
Ekim 2025, Pekin China Daily Gazetesinden alınmıştır.
Son yıllarda Çinli işçilerin çalışma saatleri konusu geniş çapta ilgi topladı. Son veriler, işçilerin ortalama haftalık çalışma saatlerinin özellikle 2024’te artmaya devam ettiğini gösteriyor. Bu trendde herhangi bir azalma belirtisi görülmedi, aksine artmaya devam etmesi bekleniyor. Bu olgu yalnızca sosyal medyada yaygın bir tartışmaya yol açmakla kalmadı, aynı zamanda iş yasalarının uygulanmasında da ciddi bir zorluk görülüyor.
Çin çalışma saatlerini iki kez azalmıştır: 1994 yılında haftalık çalışma süresi 48 saat iken 44 saate indirilmiştir, 1995 yılında çalışma süresi günde 8 ve 40 saatlik hafta olarak indirilmiştir. Ancak bu yasalar mevcut durumun tamamen değiştirmede başarısız olmuştur. Çin ve Vietnam’da ortalama çalışma saatleri yasal çalışma saatlerinin çok üstüne çıkmış durumda, Çin’de 2024 yılında ortalama çalışma saati 48’e, Vietnam’da ise 51’e çıkmıştır.
Çalışma Saatlerinde Sürekli Artışın Nedenleri
Kamu İstatistik Bürosu’ndan alınan veriler, Çinli işletmelerde çalışanların ortalama haftalık çalışma saatlerinin 2015’ten bu yana arttığını gösteriyor. Bu eğilim 2024’te de devam etti ve Haziran ayındaki ortalama haftalık çalışma saati 48,6 saate ulaşarak yaklaşık son 6 yılın en yüksek ikinci seviyesine yaklaştı. İstatistikler, ortalama haftalık çalışma saatlerinin 2020 ile 2023 yılları arasında önemli ölçüde arttığını, yani çalışanların bu son 3 yıl boyunca 13 ek iş gününe eşdeğer fazla çalıştığını gösteriyor.
Bu olgu, Çin’in ekonomik kalkınmasındaki bazı köklü sorunları yansıtmaktadır. Uzman Dong Baohua, son 30 yıldır yasal kısıtlara rağmen İş Kanunu’nun sıkı bir şekilde uygulanmasında hâlâ zorluklar olduğunu belirtti. Özellikle mevcut uluslararası rekabet ortamında, işletmeler rekabet güçlerini korumak için çalışma saatlerini artırma konusunda yoğun bir baskıyla karşı karşıya kalmaktadır. Bu durumdan yararlanmak isteyen işçiler de kazançlarını arttırmak için bir miktar fazla kazanmak için uzun çalışmaya boyun eğiyorlar.
İş Kanunu’nun Uygulanmasındaki Zorluklar
Çin Halk Cumhuriyeti İş Kanunu’nun 36. maddesi, çalışanların çalışma saatlerinin günde 8 saati veya haftada 40 saati geçemeyeceğini hükme bağlamaktadır. Ancak gerçekte, çalışanlar genellikle bu sınırların üzerinde çalışmaktadır. Dong Baohua, bu durumun tesadüfi olmadığını belirtti. Hızlı ekonomik büyüme dönemlerinde, işletmelerin genellikle piyasa talebini karşılamak için daha fazla insan kaynağı seferber etmesi gerekmekte ve bu da uzun çalışma saatlerini kaçınılmaz kılmaktadır. Dahası, Çin tarihsel olarak çalışma saatlerini iki kez azaltmıştır: 1994’te çalışma haftası 48 saatten 44 saate indirilmiş ve 1995’te günlük çalışma 8 saate, hafta ise 40 saate düşürülmüştür. Ancak bu reformlar mevcut durumu tamamen değiştirmeyi başaramamıştır. Son yıllarda çalışma saatlerindeki kademeli artış, ekonomik kalkınma ile iş yasaları arasındaki çelişkiyi ortaya koymaktadır.
Fazla Mesai Kültürünün ve “Çıkarcı Kurt Kültürünün” Yaygınlaşması
Son yıllarda, “996” çalışma sistemi (sabah 9’dan akşam 9’a, haftada 6 gün) ve “büyük ve küçük hafta” (uzun ve küçük hafta) gibi fazla mesai uygulamaları sosyal medyada sıcak tartışma konuları haline gelmiştir. Bu fazla mesai kültürü yalnızca internet sektöründe yaygın olmakla kalmamış, diğer sektörlere de yayılmıştır. Bazı şirketler tavizler vermek istese de, pratikte işçi haklarını korumak genellikle zor olmaktadır.
Bu olgunun ardındaki nedenler çok yönlüdür. Birinci olarak, ekonomik belirsizlik ve uluslararası piyasaların baskısı, şirketleri rekabet gücünü korumak için fazla mesai yapmaya zorlamaktadır. İkinci olarak, yerel işgücü piyasasındaki arz-talep ilişkisi de fazla mesai kültürünün oluşumuna yol açmaktadır. Mevcut durumda yalnızca bir gün izin vermek birçok şirket için norm haline gelmiştir ve işe alım uzmanları genellikle ücret ve çalışma saatleri arasında uzlaşma sağlamak zorunda kalmaktadır.
Uluslararası Alanda Durum
Uluslararası Çalışma Örgütü’nün verileri, 2022 yılında istatistikleri mevcut 167 ülke arasında 8 ülkenin ortalama haftalık çalışma saatinin 44 saati aştığını göstermektedir. Çin’in rakamı diğer birçok ülkeden daha yüksektir. Buna karşılık, birçok gelişmiş kapitalist ülke daha katı çalışma saati kısıtlamaları benimsemiştir. Örneğin, Avrupa ve Amerika ülkeleri genellikle beş günlük, sekiz saatlik iş günü sistemi uygulamakta ve dinlenme günlerinin sıkı bir şekilde uygulanmasını öngörmektedir.
Ne Yapmalı?
Mevcut çalışma saatleri artışı eğilimi karşısında, Dong Baohua kurumsal iyileştirmelere ihtiyaç olduğunu öne sürmektedir. Örneğin, aşırı çalışma kaynaklı ölümler mümkün olan en kısa sürede iş kazası olarak kabul edilmeli ve 40 saatlik çalışma haftası gerektiren sektörler belirlenmeli ve hükümetin kolluk kuvvetlerinin denetimi güçlendirilmelidir. Ayrıca, mevcut işe alım durumu göz önüne alındığında, hükümet ve ilgili birimler, işletme istihdam sistemlerinin denetimini güçlendirmeli, daha makul ve insani çalışma sistemlerinin kurulmasını teşvik etmeli ve çalışanların meşru hak ve çıkarlarını korumalıdır.
Ancak bu sorunun kısa vadede çözülmesi önemli bir zorluk olmaya devam ediyor. Dong Baohua, Çin’in mevcut ekonomik kalkınma düzeyi ve uluslararası rekabet ortamının fazla mesaiyi kaçınılmaz kıldığını da belirtiyor. Bu koşullar altında, çalışanların çalışma koşullarını iyileştirmek ve temel haklarını korumak uzun ve karmaşık bir süreç olacaktır.
Genel olarak, uzun çalışma saatleri olgusu, Çin’in hızlı ekonomik gelişimi ile iş kanunlarının uygulanması arasındaki çelişkiyi yansıtmaktadır. Daha iyi bir çalışma ortamı sağlamak ve işçi haklarını korumak için hükümet, kurumsal ve piyasa temelli yaklaşımlar aracılığıyla iş kanunlarının etkili bir şekilde uygulanmasını teşvik etmelidir.